جشنواره شکوفا

شکوفا و هدف‌های مورد انتظار

شکوفا، مخفف مناسبی از دامنه گسترده‌ای است که آن را از ایده بنیادی شهروند کارآمد و فن‌آوری اطلاعات الهام گرفته ایم. مفهومی که از آن، در پی شکوفایی ارزش‌های نهفته در کانون اجتماعی و فرهنگ محله و ارزش‌های نهفته در ذات محورهای همسایگی هستیم.
در شهر بزرگ ما تهران، محله‌های جدید در کنار و از میان محله‌های قدیم زاده شده‌اند و کماکان اصل هم نهادگی و هم جواری در آن‌ها رعایت شده است. فرهنگ ریشه‌دار محله‌ای، هنوز جاری است و جمع‌های مکانی هم جوار، هنوز بر ارزش‌های همیاری، دیگریاری و مشارکت در امور فرهنگی و اجتماعی تأکید دارند.
پرورش این قابلیت‌ها، مستلزم گسترش نهادهای اجتماعی و کانون‌ها و مراکز فرهنگی است، پرداختن به چنین ایده‌ها، گام‌هایی بلند برای هم پا ساختن توسعه فرهنگی- اجتماعی، در کنار توسعه فضاهای شهری است. به مفهوم دیگر، انجام چنین اقدام‌ها، کوشش‌هایی است که برای غنی‌سازی مکان‌های جدید و قدیم صورت می‌گیرد. اثر این کوشش‌ها، ایجاد محتوا برای ظرف‌های جدید شهری است. محتوایی که می‌تواند به استعداد نوجوانان و جوانان، علاقه مندی‌ها و اوقات فراغت آنان، هم چنین به زمینه‌های آفرینش صفات محله‌ای پاسخ دهد.
امروزه و در سطح تمامی کشورها، این نهادها، کانــــون‌ها و مراکز فرهنگی- اجتماعی هستند که می‌توانند به هویت‌های اجتماعی و ملی شکل دهند. این نکته، به ویژه برای ما که قرن‌ها از نهاد ارزشی و دینی «مسجد» به عنوان یک کانون قدسی بهره‌مند بوده‌ایم و به پشتوانه آن، به رفتارهای متعالی دینی خود و به سفارش مکتب به انجام فرایض دینی خود در جمعه و جماعت پرداخته‌ایم و به پشتوانه این مکان ارزشی، به میل اجتماعی خود، قرب الهی داده‌ایم و به این وسیله، عبادت پروردگار کرده‌ایم.
شکوفا برنامه‌ای برای پرورش ساختارهای اجتماعی و دمیدن روح به جسم‌های همسایگی در فضای شهری است. این تلاشی آگاهانه به سوی تغذیه شهر است که براساس آن، سنت‌های نیکویی چون: هم زیستی اجتماعی، مشارکت، هم فکری و هم اندیشی تقویت گردند و شاخص‌هایی این چنین لطیف، در فضاهای گسترده شهری، کم رنگ نشوند.
دغدغه اصلی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و مدیریت شهری، چیزی جز این نیست که همواره از ساختارهای نوین و سازه‌های جدید برای پرورش و تقویت بنیادها و نهادهای اجتماعی «محله» بهره‌برداری کند و پیوسته بر ارتقای زمینه‌های اخلاقی، دینی، فرهنگی و اجتماعی «محلات» شهری تهران بیفزاید.

از این مزرعه خوشه‌ها خواهد شکفت
شکوفا، گامی برای شکوفایی و بالندگی قامت‌های نوجوان و جوان جامعه شهری تهران است. شکوفا بستر و زمینه‌ای برای روشنایی مزرعه اندیشه‌ها و اشتیاق‌هاست. اهمیت مسایـــل محیط شهری، به اندازه‌ای که امروز خود را نشان می‌دهد، پیش‌تر تا به این درجه نمایان نبوده است. امروزه توسعه شهرها، رشد جمعیت شهرها و از همه مهم‌تر، رشد تکنولوژی، صنعت و فن‌آوری IT، تا به این درجه، بر ضرورت توجه به مسایل فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و دینی تأکید ننموده است. امروزه وجود کانون‌هایی از این دست، مکان‌هایی هستند برای کنش‌های مثبت بین افراد.
امروزه، جامعه‌های شهری، بیش از گذشته نیازمند به کانون‌هایی هستند که به واسطه آن‌ها بتوانند روابط سالمی با یکدیگر به وجود آورند و در پناه این روابط سالم به شخصیت‌های انسانی و اندرونی‌های الهی و قدسی خود، پر و بال دهند، امروزه عرصه‌های عمومی شهری نیازمند به پرورش، حمایت و تقویت هستند و نیاز است تا همواره به آن‌ها افزوده شود. این کانون‌ها، پناهگاهی برای روح و جسم‌های خسته از دل‌مشغولی‌های کاذب و سرگرمی‌های بدون پشتوانه‌های اخلاقی و رفتارهای سالم هستند.
امروزه، پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای شهرها و از آن جمله در تهران بزرگ، به پشتوانه پیوست‌های اجتماعی و فرهنگی اجرایی می‌شوند و این خود نشان‌دهنده اعتبار و ارزشی است که مدیریت شهری تهران برای پرورش ارزش‌های محله‌ای و فرهنگ شهری و شهروندی تأکید دارد.
به این ترتیب نتایج مورد انتظار از ایجاد خانه‌های IT و کانون‌های محله‌ای فن‌آوری که در قالب طرح شهروند کارآمد و فن‌آوری اطلاعات- شکوفا- شکفته می‌شود، مواردی هستند که به شرح زیر می‌توان آن‌ها را خلاصه نمود:
- توسعه دادن به زمینه‌های فرهنگی و عناصر ارتباطی سالم، برای دانش‌اندوزی در حوزه IT و صرف اوقات فراغت
- ایجاد و گسترش زمینه برای پرورش خلاقیت‌ها و ابتکار برای کارآفرینی
- ایجاد زمینه‌های پویایی، سرزندگی و نشاط در رفتارهای اجتماعی برای نوجوانان، جوانان و میان‌سالان
- افزایش سطح کیفیت زندگی اجتماعی
- پردازش و تقویت زمینه‌های ارتباطی و رفتاری محله‌ای و جمع‌های مکانی هم آشنا
- فعال‌سازی رفتارهای مبتنی بر پدیده‌های نوین مرتبط با IT و فــــــن‌آوری‌های الکترونیک با هدف توانمندسازی و ارتقای سرمایه‌های اجتماعی با تأکید بر «محله» و جمع‌های مکانی هم آشنا
- برنامه‌ریزی بر پایه توسعه فضاهای فرهنگی شهری در چارچوب هویت‌بخشی به «فرهنگ محله» و امکانات فیزیکی و ساختاری محله برای پذیرش از باشندگان و ساکنان و اهل محله
- توأم‌سازی توسعه فیزیکی شهر، با توسعه زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی
معاونت امور اجتماعی و فرهنگی، به این نکته می‌اندیشد که اهمیت مکان‌های اجتماعی و در سطح کلان‌تر، ارزش و اهمیت مکان «محله» و البته به سرمایه‌های بنیادین آن است. وجود محورها و کانون‌هایی چون مسجد، خانه‌های فرهنگ، مجتمع‌های فرهنگی- اجتماعی، سالن‌های ورزشی، فرهنگ‌سراها و کانون‌های جدید فناورانه و خانه‌های IT، از جمله‌ی سرمایه‌ای مکانی هستند که با سرمایه‌های اجتماعی پیوند خورده‌اند و به این ترتیب می‌توان به پشتوانه توسعه این زیرساخت‌های مادی و معنوی، زمینه را برای شکوفا ساختن حس مطلوب بودن و افزایش کیفیت زندگی شهری پشتیبانی و فراهم نمود.
در فرهنگ ما، آن چه که به طور سنتی و از روزگاران گذشته در هنر شهرسازی مرسوم بوده است، فقط توجه به «بناها و توسعه فضاهای فیزیکی» جای نداشته است، بلکه در کنار بناها و توسعه فضاهای فیزیکی مثل خیابان، کوچه، بازار و ساختمان‌های اداری و مسکونی، به امر پرورش، تقویت و ایجاد فضاهای دینی، فرهنگی و اجتماعی و علمی، مثل مدرسه و دانشگاه و حوزه‌های علمیه و مدارس دینی نیز توجه فراوان صورت گرفته است.
کافی است تا سری به بازار قدیمی تهران و یا نقش جهان اصفهان و دیگر مراکز شهری بزرگ ایرانی بزنیم تا ببینیم که در کنار فضاهای فیزیکی و ساختار شهری مثل بازار و خیابان و ساختمان‌های ارگ و مسکونی، چه زیبا به جنبه‌های دینی و اخلاقی و فرهنگی و علم‌آموزی نیز توجه شده است. این‌ها واقعیت‌های مسلم اندیشه‌ی اجتماعی ماست که خود را در نمودها و مظاهر شهری نشان می‌دهد. این‌ها همه برای دسترسی به آن هدف‌هایی است که در سطرهای بالاتر به آن‌ها اشاره کردیم. پس بیاییم و تکرار کنیم که: از این مزرعه، خوشه‌ها خواهد شکفت.
شورای فن‌آوری اطلاعات معاونت امور اجتماعی و فرهنگی، با هدف ایجاد یک شبکه اجرایی- مدیریت مشخص که رسالت حمایت و پشتیبانی از فرآیندهای عملیاتی طرح را عهده‌دار خواهد بود، مبادرت به تعریف چارچوبی نموده است که طی آن، هر منطقه از مناطق 22گانه شهری تهران، عهده‌دار یکی از هفت موضوع اصلی، در سطح شهر تهران باشند و آن را مدیریت نمایند.
به طور طبیعی، مناطق دیگری که نام آنان در این فهرست نیست، ضمن عهده‌دار بودن مسئولیت دیگر مجموعه‌های شهری و یا مجموعه‌های فرهنگی- اجتماعی، هنری و ورزشی متعلق به خود از حوزه‌های مرتبط با منطقه و محله‌های خود نیز، حمایت و پشتیبانی خواهند نمود و بر گردش هرچه بهتر روند برنامه، همیاری و مشارکت خواهند داشت و این، کُنه و عمق آن هدفی است که حوزه ستادی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران آن را دنبال می‌نماید.

تاریخچه محله:

    محله­ ی بیسیم در شمال­ غربی منطقه­ ی 15 شهرداری تهران واقع گردیده و از شمال با محله­ ی طیب و خیابان­های عبدی، شهید دهنادی و شهیدحصاری، از شرق به خیابان شهید انورزاده و محله­ ی مینابی، از جنوب به خیابان رضایی(20 متری منصور) و محله­ ی مطهری و از غرب به خیابان 17 شهریور و محله­ های شوش شبیر(در شمال) و مظاهری(درجنوب) محدود می­گردد.

    در ادامه برای درک چگونگی الحاق فضایی محله بیسیم فعلی به محدوده شهر تهران، مرور تحولات مرزهای شهر تهران ضروری به نظر می­رسد. تهران در پایان سلطنت رضاشاه و پیش از وقوع جنگ و کشیده شدن آن به ایران(سال 1318-1317 خورشیدی) به مرزهای زیر محدود می­گردید:

از شمال به شاه­رضا( انقلاب).

از مشرق به کارخانه­ ی جدید برق یا خیابان شهباز( 17 شهریور).

از جنوب به ایستگاه راه­ آهن یا خیابان شوش.

از مغرب به باغ­شاه یا خیابان سی­ متری­(کارگر).

اما در پایان دوره­ی اول سلطنت محمدرضا و مقارن با شکل­ گیری نهضت ملی ایران_­(29- 1328 خورشیدی) توسعه آن به حد زیر درآمد:

از شمال به امیرآباد، جلالیه، عباس­ آباد و حشمتیه.

از مشرق به فرح­ آباد، دوشان تپه ودولاب.

از جنوب به شهر فیروز­آباد، کشتارگاه، کوره­ها وگودال جنوبی شهر.

از مغرب به طرشت، جی، بریانک و امام­زاده حسن­(تکمیل­ همایون، 1379: 81).

    با این حساب تا اواخر سلطنت رضاشاه پهلوی منطقه کنونی محله بیسیم خارج از محدوده شهر تهران قرار داشته است اما در فاصله­ ای کمتر از 10 سال با افزایش مهاجرت به تهران و توسعه­ ی مرزهای آن، بیسیم فعلی هم وارد محدوده­ ی شهر تهران گردید. نویسنده­ ی کتاب تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران در جای دیگری از این کتاب، دولاب را جزء روستاهای پیرامونی پایتخت معرفی می­کند که به مرور جذب شهربزرگ تهران شده­ است­(تکمیل­ همایون،1379). در کتاب گزیده­ ی تاریخ تهران حدود دولاب این­گونه مشخص شده است:

    قریه­ی دولاب جزء حومه تهران است به شمالاً و شرقاً به قریه­ی سلیمانیه و جنوباً به هاشم­ آباد وغرباً به شهر تهران(حسینی­ بلاغی،1386: 251).

    با این حساب دور از ذهن نخواهد بود اگر محله­ ی بیسیم کنونی را بخشی از اراضی قریه­ ی دولاب قدیم به حساب آوریم، که مانند خود قریه­ ی دولاب جذب شهر تهران شده است. جذب مناطق حومه­ ی تهران به شهر تهران در ابتدا فاقد طرح و برنامه­ ی مشخصی بود ومشکلاتی را برای این مناطق حاشیه­ ای رقم زد.

    اطلاعاتی که در ادامه به آن­ها اشاره خواهد شد از مصاحبه با اعضای شورایاری و معتمدین محله در مهرماه 1388 حاصل شده است.

     ایشان اذعان داشتند که: "محله بیسیم یکی از قدیمی­ترین محلات تهران است که قدمت آن به سال­های حدود 1335 و بعد از آن می­رسد"(اشرفی، مهر 1388).

    دلیل شکل­ گیری این محله نیز بر اساس نظر حاضرین در جلسه چیزی غیر از "ارزان بودن زمین­ها و خانه­ ها" نبوده است. در محله­ی بیسیم می­توان کوچک­ترین و کم حجم­ترین خانه­ های تهران را مشاهده نمود. خانه­ های قدیمی بسیاری را می­توان در این محله یافت که با قدمتی چند ده ساله، بیشتر از 25 متر نخواهند بود. این خانه­ ها بالطبع مناسب حال اقشار کم درآمد جامعه بوده ­اند(اشرفی، مهر 1388).

    در سخنی دیگر از افرادی که در شکل­ گیری محله نقش موثری داشته­ اند، زمین­داران بزرگی مانند حاج عبدالله نقاش، آقای خزاعی و حاج اسماعیل رضایی قابل ذکر خواهند بود که با واگذاری اراضی خود و یا تلاش برای آبادانی آن­ها مهمترین نقش را در شکل­ گیری محله ­ی بیسیم ایفا نموده ­اند(اشرفی، مهر 1388).

    از سوی دیگر اعضای شورایاری یادآور شدند که "قرار گرفتن اولین دکل مخابراتی تهران در پارک امام(سپه سابق)" برای این محله نکته­ ای تاریخی و تحولی اثرگذار محسوب می­گردد(اشرفی، مهر 1388). همچنین ایشان یادآور شدند که"علت اصلی  نام­گذاری محله­ ی بیستم وجود دکل مذکور در پارک سپه سابق بوده است"(اشرفی، مهر 1388). در این راستا این نکته نیز قابل ذکر خواهد بود که وجود بقاع متبرکه­ ی امام­زاده­ های همجوار این محله نیز در شکل­ گیری  بیسیم نقش موثری داشته­ اند(فلاح، آذر 1388).

    نکته مهم دیگری که در خصوص این محله قابل ذکر می­باشد، حضور شخصی مهم و تاثیرگذار در تاریخ انقلاب، یعنی طیب خواهد بود، که در این محله می­زیسته است. در واقع[ماجرای] طیب به عنوان یک واقعه­ ی تاریخی، هم در محله­ ی طیب وهم در محله­ ی بیسیم قابل بررسی خواهد بود. طیب فردی اوباش و شراب­خواره بوده و با تمام این احوال پایبندی عجیبی به ائمه­ ی معصوم داشته است و بر همین اساس یکی از بزرگ­ترین هیات­داران منطقه محسوب می­شده است. انس غریب او با خاندان اهل بیت سبب شد اتفاقی مهم در زندگیِ شخصی او و حتی تاریخ انقلاب ثبت گردد. هنگامی که از او خواستند تا علیه حکومت پهلوی وبه نام حامیان امام­ خمینی­(ره) شورشی خیابانی راه­ اندازی نماید، به علت سید بودن امام­ خمینی(ره)، این امر را نپذیرفت و به خیانت به شاه محکوم شد.­ نکته­ ی بسیار مهم دیگری که در این خصوص می­توان به آن توجه داشت، وجود اختلاف شخصی بین نصیری(رئیس ساواک وقت) و طیب می­باشد. طیب از پیش­مرگان شاه و از قدرت و نفوذ بالایی در سیستم پهلوی بهره ­مند بود، به همین خاطر این حق را برای خود قائل شد که روزی در پاسگاه کلانتری همین محله(بیسیم)، سیلی محکمی به صورت نصیری رئیس کلانتری بزند. نصیری بعدها رئیس ساواک شد  و محتمل است که این دام یعنی طرح شورش خیابانی طیب به نام حامیان آیت­ الله خمینی(ره) را او برای طیب گذاشته باشد(امیری، مهر 1388).

    در سخنی دیگر و در خصوص ترکیب قومی اولیه این محله می­توان گفت: شاخص­ترین اقوامی که در بدوشکل­گیری این محله درآن ساکن شدند عبارت از گیلک­ها،کردها و عده­ ی کمی از معاودین[1] عراقی بوده­ اند(اشرفی، مهر 1388). از لحاظ شغلی و مذهبی نیز عمده­ ی شاغلین در این محله کارگر و از طبقه­ ی پایین جامعه بوده و از همان ابتدا ساکنین محله را پیروان مذهب تشیع تشکیل می­ داده­ اند(اشرفی، مهر 1388).